YENİ İŞ ARAMA İZNİ HAKKI

• 24.11.2023

                                                   YENİ İŞ ARAMA İZNİ HAKKI

Av.BİLGE AKBAYRAK

ÖZET

Hukuk sistemimizde işçi ile işveren arasında kurulan iş sözleşmesinin sona erme şekillerinden biri fesihtir. Tarafların iradelerine uygun olarak iş sözleşmesini sona erdirmeleri söz konusu olduğunda bildirimli fesih kavramı ortaya çıkmaktadır.  4857 Sayılı İş Kanunu’nun 27.maddesinde ifade edilen yeni iş arama izni ise,  işçinin kıdemine göre hesaplanacak olan bildirim süresi boyunca taraflar iş ilişkisine devam etmekle yükümlü olduklarından dolayı işverene işçiye yeni bir iş bulabilmesi imkânı tanıyan bir düzenlemedir. Bu sayede bildirimli fesih nedeniyle sözleşmeden kaynaklanan iş görme borcunu bildirim süresinin sonuna kadar ifa etmekle yükümlü olan işçinin menfaatlerinin korunması mümkün olabilmektedir.

Anahtar Kelimeler:  yeni iş arama izni, Türk iş hukuku

1.Giriş

İş sözleşmeleri yapıları gereği sürekli borç doğuran sözleşmelerdir. Bu sözleşmede işçi sürekli iş görme borcu altına girmekte, işveren ise işçiye bu edimi karşılığında ücret ödeme borcu altına girmektedir. İş sözleşmelerinde işçi, sadakat yükümlülüğü gereği işverene bağımlı çalışmakta olup işçinin bu bağımlılığı kişisel bir bağımlılıktır. İş hukuku ise, işverene bağımlı olarak çalışan iş bu sözleşmelerin güçsüz tarafı olan işçiyi koruma amacına haiz bir şekilde doğmuştur. Toplum düzenini ve sosyal barışı sürekli olarak sağlayacak gerçek denge, işçi ile işvereni eşit kabul eden bir anlayışla değil, bu ilişkinin güçsüz tarafı işçinin belirli ölçüde korunması ile kurulabilir.[1] Bu husus Anayasa Mahkemesi kararında şu şekilde ifade edilmiştir: “Anayasanın 2.nci maddesi uyarınca Türkiye Cumhuriyeti, sosyal bir hukuk devletidir. Toplumsal devlet, güçsüzleri güçlüler karşısında koruyarak gerçek eşitliği ve dolayısıyla toplumsal dengeyi sağlamakla yükümlü devlet demektir”[2].

            Özel hukuk sözleşmelerinde geçerli olan sözleşme serbestisi ilkesi iş sözleşmeleri bakımından da geçerlidir. Buna göre taraflar Anayasa’nın 48.maddesinde de güvence altına alınan sözleşme yapma hakkına dayanarak iş sözleşmesi kurma serbestisine sahiptir. Tarafların iradelerine ve kanunun çizmiş olduğu sınırlara uygun olarak akdedilen iş sözleşmesi yine tarafları iradelerine uygun bir biçimde sona erdirilebilmektedir.

            İş sözleşmesi çeşitli yollarla sona erebilmektedir. Bu yollar tarafların anlaşması yani ikale yoluyla, ölüm, mücbir sebebe dayalı sona erme, belirli süreli iş sözleşmelerinde sürenin bitimi ve fesih bildirimi ile sona erme şeklindedir. Fesih taraflardan birinin tek taraflı irade beyanı ve bu beyanın karşı tarafa varması ile sözleşmeye sona erdirme açıklamasıdır. İş sözleşmesi, fesih beyanının ulaşmasıyla ya da ulaşmasından sonra belirli bir sürenin geçmesiyle sona erebilir. Zira fesih sebebi haklı sebebe dayanıyorsa, fesih beyanının muhataba varmasıyla sözleşme sona erer. Fakat haklı sebep dışındaki fesih hallerinde yasal sürelerin geçmesi ile iş sözleşmesi son bulur.[3]

İş hukukunda yaygın olarak karşılaşılan fesih şekli, süreli bildirimli fesihtir yoludur. Yeni iş arama izni hakkı ile ilgili düzenlemeler temel olarak iş sözleşmesinin süreli (olağan) fesih ile sona erdirilmesi halinde uygulama alanı bulur.[4]Bildirim fesih ile sona ermede iş sözleşmesi hemen sona ermemektedir. İş ilişkisi bu bildirim sürelerinin sonuna kadar devam eder.  Yeni iş arama izin hakkı bildirimli fesih sonucunda bildirim süreleri içerisinde işçinin yeni iş bulabilmesi için getirilmiş bir düzenlemedir. Bu sayede işçi bildirim süresinin son bulmasıyla işsiz kalma ihtimalini düşürebilmektedir.

2.Mevuzatımızda Yeni İş Arama İzni Hakkı

Yeni iş arama izni hakkı 1475 Sayılı eski İş Kanunu’nun 19.maddesinde de düzenlenmiş olmakla birlikte 4857 Sayılı yeni İş Kanunu’nun 27.maddesinde “Bildirim süreleri içinde işveren, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. İş arama izninin süresi günde iki saatten az olamaz ve işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir. Ancak iş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçi, bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorundadır. İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücret işçiye ödenir.

İşveren, iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırır ise işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı öder ” şeklinde düzenlenmiştir.

Yeni iş arama izni hakkı yalnızca İş Kanunu kapsamında olan işçilere tanınmış bir hak değildir. 6098 Sayılı Trük Borçlar Kanunu’nun 421.maddesinin 2.fıkrasında “İşveren, belirsiz süreli hizmet sözleşmesinin feshi hâlinde, bildirim süresi içinde işçiye ücretinde bir kesinti olmaksızın, günde iki saat iş arama izni vermekle yükümlüdür.” İfadesiyle iş arama izni genel hüküm niteliği kazanmıştır. Öyle ki 854 sayılı Deniz İş Kanununda ve 5953 sayılı Basın İş Kanununda yeni iş arama izni hakkı düzenlenmemiştir. Bu durum doktrinde farklı görüşlerle ifade edilmiş olsa da bir görüşe göre Borçlar Kanunu’nun 421/2 hükmü Basın İş Kanunu’na ve Deniz İş Kanunu’na tabi işçiler için de uygulama alanı bulur.

Yeni iş arama izni belirsiz süreli iş sözleşmesini hangi tarafın feshettiği fark etmeksizin işverence işçiye tanınması gereken bir haktır. Ancak işçi yeni iş bulduğu gerekçesiyle iş sözleşmesini feshetmişse bu haktan yararlanması söz konusu olmaz. Ayrıca emekliye ayrılan işçi için de bu iznin söz konusu olmaması gerekir. Aksi bir durum hakkın kötüye kullanılmasına yol açmaktadır.

3.Yeni İş Arama İzninin Kullanılması

İş Kanununun 27.maddesi yeni iş arama izni hakkından yararlanma konusunda tam süreli çalışan-kısmi süreli çalışan ayrımı yapmadığından, bu haktan Kanun kapsamına giren bütün işçiler yararlanacaktır.[5]

4857 Sayılı İş Kanunda yeni iş arama süresinin günde iki saatten az olamayacağı ifade edilmiştir. Bu süre asgari nitelikte olup, işverence daha fazla verilmesi mümkün olduğu gibi, sözleşme ile de daha fazla iş arama süresi kararlaştırılabilecektir.

İş arama izni işçinin isteği ile toplu olarak kullandırılabilir. İşçinin bu konudaki talebini işverene önceden bildirmesi ve iş arama izni toplamlını işten ayrılacağı günden önceki günlere karşılık gelecek şekilde ayarlaması şarttır. İşçinin usulüne uygun toplu kullanma talebini işverenin kabulü zorunludur. Burada sözü edilen talep işverene bildirim mahiyetindedir. İşçi yeni iş arama iznini talebe bağlı olmaksızın kullanabilmektedir.

Yeni iş arama süresi en az 4857 sayılı İş Kanununun 17. maddesinde düzenlenen ve işçinin kıdemine göre hesaplanacak olan bildirim süresine göre belirlenir. Bu konuda taraflarca sözleşme ile arttırılmış süreler de dikkate alınır. İşçi yeni iş arama iznini toplu olarak kullanmayı isterse halinde toplam saat sayısının bir iş günündeki çalışılan saate bölünmesi gerekir. İşçinin çalıştırılmadığı hafta tatili ile bayram ve genel tatil günleri için yeni iş arama izni verilmesi gerekmez.[6] Ancak dikkat edilmesi gereken bir durum ise şöyledir; kanunun 27.maddesinin 1.fıkrasında işçiye yeni iş arama izni “çalışılan her bir iş günü için ikişer saat verilir” şeklinde açık bir düzenleme olmamakla birlikte “her bir bildirim süresi günü için ikişer saat izin verilir” şeklinde bir düzenleme de bulunmamaktadır.[7] Bu durumu iş hukukuna hâkim temel ilke olan İşçinin Korunması İlkesi gereği işçinin çalıştığı, bildirim sürelerine ait her gün için iş arama izni verilmesi gerektiği görüşü menfaat dengesini sağlamak için daha makuldür.

Yeni iş arama izninin verilmesi işveren açısından kanuni bir yükümlülük olmakla birlikte kanun hükmünde yeni iş arama izin süresinin günde iki saatten az olamayacağı düzenlenmiştir. Günde 2 saati geçmeyecek olan bu iznin hangi saatler arasında kullanılabileceği konusunda ise bir düzenleme yapmamıştır. Dolayısıyla hangi saatlerde bu iznin kullandırılması gerektiği, bu konuda uyulması gereken ilkelerin neler olduğu yasa ve içtihatlarla netleştirilmesi gereken önemli bir husustur[8]. Yeni iş arama izninin çalışma saatleri içinde ne zaman kullanılacağı bireysel veya toplu iş sözleşmesi ile kararlaştırılabilir. Ancak taraflar bu konuda bir düzenleme yapmamışlarsa, iş arama izninin kullanılma zamanını belirleme hakkı “yönetim hakkı” çerçevesinde işverene aittir.[9] Ancak işveren belirlemeyi yaparken işçinin haklı menfaatlerini de gözeterek kullanmalıdır.

Yeni iş arama izni talebe bağlı bir hak değildir dolayısıyla işçi bildirimli fesih süresi içerisinde bu haktan yararlanmak için işverene talepte bulunmak zorunda değildir[10]. Buna karşılık işverenin işçinin bu hakkı kullanmasına katlanma yükümlülüğü vardır[11] . İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücret işçiye ödenir (f.2). Bununla birlikte işveren, işin yürütülmesi açısından sakınca olmamasına rağmen, işçinin iş arama iznini kullanma isteğini dikkate almazsa veya bu isteğe aykırı şekilde iş bulma olanaklarını gözetmeksizin kendi belirlediği zamanda izni kullandırmakta ısrar ederse, işçi bu nedenle çalışma şartlarının uygulanmamasına dayanarak iş sözleşmesini haklı nedenle derhal feshedebilir(İşK m.24/II,f).[12]

İşçi, işverenden habersiz, iş arama iznini kendiliğinden kullanma yoluna gidemez.[13] İşçinin kendiliğinden bu izni kullandığını belirterek işyerinden ayrılması hukuka aykırılık teşkil eder. Zira ihbar öneli içinde iş görme borcu eksiksiz devam etmektedir.[14]İşçinin bu davranışı “devamsızlık ”nedeniyle İş Kanununun 25.maddesinin II-g bendi uyarınca haklı nedenle feshe sebep olabilecektir[15]

Yeni iş arama izninin hiç veya gereği gibi verilmemesi, fesih bildirim öneline uyulmadığı anlamına gelmeyeceğinden ihbar tazminatına yol açmaz.[16]

Yeni iş arama izni kullanıldığında izin süresince işçinin ücretinden hiçbir kesinti yapılamayacağı "...işveren, işçiye... İş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. (İşK. m. 27/I) hükmünden de açıkça anlaşılmaktadır. Burada doğrudan kanundan doğan ve işverenin yeni iş arama izin süresine denk düşen ücreti kesmeden ödeyeceği, işçinin bir iş karşılığı olmaksızın (çalışmadan) hak kazandığı bir “ sosyal ücret” söz konusudur.[17]

4857 sayılı yeni İş Kanununda ise eski dönemden farklı olarak, işverenin işçiye yeni iş arama izni verme yükümlülüğüne aykırı davranması hali için herhangi bir idari para cezası getirilmemiştir.[18] Bunun anlamı; Kanun Koyucunun yeni iş arama iznine ilişkin hükme aykırılık halinde işvereni idari para cezası yükümlülüğünden kurtarması, diğer yandan ise 27.maddenin 3.fıkrası ile hukuki yaptırım getirilmiş olmasıdır.[19]

Yeni iş arama izni verilmesi işverenin yükümlülükleri arasındadır. İşçinin yeni bir iş arama iznine hak kazanabilmesi için ilk olarak belirsiz süreli iş sözleşmesinin bildirimli fesih yoluyla sona erdirilmesi, ikinci olarak da işçinin yeni iş bulmaya ihtiyacının bulunmasa gerekir. Belirsiz süreli iş sözleşmelerinin bitimi taraflar için öngörülebilir olmadığından işçiye bildirim süresi içerisinde bu hakkın verilmesi onun menfaatinedir. Ancak işçi tarafından iş sözleşmesi yeni iş bulmuş olması gerekçesiyle feshedilmiş ise artık işverenin iş arama izni verme yükümlülüğü bulunmamaktadır. İş arama izni işçinin işsiz kalmasını önleme amacına hizmet eder.

                                   SONUÇ

4857 Sayılı İş Kanunu’nun ve 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu kapsamında düzenlenen yeni iş arama izni bildirimli fesih yoluyla iş sözleşmesinin feshinde gündeme gelen işveren bir işveren yükümlülüğüdür. Bildirimli fesih gerçekleştiğinde iş sözleşmesi derhal sona ermez ve bildirim süresinin sonuna kadar devam eder. Bu süreçte bildirimli fesih sözleşmenin hangi tarafından gerçekleştirildiği fark etmeksizin işveren tarafından işçinin talebi olmaksızın işverence işçiye yeni iş arama izni verilmesi gerekir. İşçi bildirim süresi boyunca günde iki saatten az olmamak kaydıyla yeni iş arama izni kullanabilir. Bu iznini kullanması için herhangi bir talepte bulunmak zorunda olmadığı gibi işveren de bu izni vermek zorundadır. İşçi bu izini toplu olarak kullanabilir. Toplu olarak iş arama izni kullanacak olan işçi bu durumu işverene işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorundadır(27/1). Yeni iş arama izninin çalışma saatleri içerisinde nasıl kullanılacağını belirleme yetkisi ise işverenin yönetim hakkı kapsamındadır. Ancak işveren bu hakkını kullanırken işçinin menfaatini korumakla mükelleftir. Yeni iş arama iznini kullan işçiye tam ücret ödenir, izin kullandığı zamanlara ilişkin ücret kesintisi yapılmaz. İşveren bu izni vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücreti işçiye ödemek zorundadır (27/2). Yeni iş bulduğu için işten ayrılan işçi yeni iş arama izninden yararlanmamaktadır.

KAYNAKÇA

YARGITAY KARARLARI IŞIĞINDA SÜRELİ FESİHTE YENİ İŞ ARAMA İZNİ, Murat ŞEN, (2006), Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt X, Sayı 1-2, 2006, 277 - 314

Yeni İş Arama İzni Hakkı, Vedat LAÇİNER , (2012), Yönetim Bilimleri Dergisi, Cilt 10, Sayı 19, 2012, 135 - 175

Bireysel İş Hukuku Ders Kitabı 2. Baskı, Ercan Akyiğit

Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, • Cilt: 25 / Issue • Sayı: 2 /DECEMBER / ARALIK • 2019

İŞ SÖZLEŞMESİNDE FESİH HALLERİ, Arş. Gör. Arif KALKAN, . ERÜHFD, Yıl 2018, Cilt 13, Sayı 1

İş Sözleşmesinin İşçi Tarafından Feshi ve Feshin Hukuki Sonuçları, Mehmet Nusret BEDÜK SÜHFD Yıl 2019, Cilt 27, Sayı 3, 679 - 726, 27.12.2019

SÜZEK, Sarper: İş Hukuku, 4.Bası, İstanbul 2010.

Dr. Sevda Dursun Ateş, İşverenin Yönetim Hakkı, 2019,Ankara

İş Hukuku Ders Kitabı, Hamdi Mollamahmutoğlu, Muhittin Astarlı, Ulaş Baysal,2021 Ankara

 [1]SİCİL İŞ HUKUKU DERGİSİ SİCİL LABOUR LAW JOURNAL,2015, 4.Sayı Prof.Dr. Sarper SÜZEK,